Od pewnego czasu krążą pogłoski o tym, iż rząd PIS planuje przeprowadzić reformę systemu edukacji przywracając w znacznej mierze system edukacji, który obowiązywał w naszym kraju przez rokiem 1999. Mianowicie, chodzi o likwidację gimnazjów i przywrócenie ośmioletnich szkół podstawowych oraz czteroletnich liceów i pięcioletnich techników oraz dwu lub trzy letnich szkół zawodowych. Chcielibyśmy przedstawić kilka informacji na temat poprzedniej reformy edukacji, w celu stworzenia kontekstu dla oceny zmian, które planuje przeprowadzić obecny rząd oraz większość parlamentarna, przy czym chodzi nam o lokalny, stargardzki kontekst.
Zmiana systemu edukacji, który obowiązywał od 1968 roku, w więc był taki sam, jak za okresu rządów komunistów, została wprowadzona Ustawą z dnia 8 stycznia 1999 Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego. Zmiana ta została wprowadzona w czasie III kadencji sejmu w okresie rządu większościowego AWS-UW. Ustawa skróciła okres nauki w szkole podstawowej do 6 lat, wprowadziła trzy-letnie obowiązkowe gimnazja oraz skróciła okres nauki w szkołach średnich o jeden rok. Organami założycielskimi szkół są w znacznej większości jednostki samorządu terytorialnego: szkół podstawowych i gimnazjów gminy (miasta), a szkół ponadgimnazjalnych oraz szkół specjalnych (w tym podstawowych specjalnych i specjalnych gimnazjów) powiaty. W związku z przedłużeniem o rok kształcenia podstawowego i gimnazjalnego, a skróceniem o rok ponadgimnazjalnego zwiększone zostało obciążenie gmin. Zmiana została przeprowadzona w sposób przejściowy, to jest uczniowie, którzy w roku szkolnym 1998/99 ukończyli klasę szóstą znaleźli się w I gimnazjum, uczniowie, którzy ukończyli klasę VII pozostali w szkole podstawowej do ukończenia ósmej, a uczniowie, którzy ukończyli klasę VIII poszli do szkół ponadgimnazjalnych jako ostatni piętnastolatkowie do nich uczęszczający. Jednocześnie reforma ta wprowadziła zmiany merytoryczne takie jak: ocenianie opisowe w klasach I-III, sprawdzanie efektów nauczania na zakończenie każdego etapu szkolnego w formie ogólnokrajowego egzaminu państwowego, awans zawodowy nauczycieli.
Spójrzmy jak owa reforma wpłynęła na ilość placówek oświatowych na terenie powiatu stargardzkiego oraz Miasta Stargard (w 2002 w zakres Powiatu stargardzkiego przyłączono Gminę Dolice – dla ujednolicenia dane poniżej podajemy z uwzględnieniem tej gminy. Wszystkie prezentowane niżej dane pochodzą z Banku Danych Lokalnych GUS).
Nazwa | ogółem | |||||||||||||||||
1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | |
Szkoły podstawowe | ||||||||||||||||||
Gmina Chociwel | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |
Gmina Dobrzany | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |
Gmina Dolice | 7 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 5 | 5 | 4 | 4 |
Gmina Ińsko | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |
Gmina Kobylanka | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 |
Gmina Marianowo | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |
Gmina Suchań | 3 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |
Gmina Stara Dąbrowa | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 |
Gmina Stargard | 9 | 9 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 5 | 5 | 5 | 5 |
miasto Stargard | 13 | 13 | 12 | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 | 10 | 10 | 10 | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 |
Powiat Stargardzki | 47 | 43 | 40 | 37 | 37 | 36 | 35 | 34 | 34 | 34 | 34 | 33 | 32 | 31 | 29 | 29 | 28 | 28 |
Gimnazja | ||||||||||||||||||
Gmina Chociwel | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
Gmina Dobrzany | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
Gmina Dolice | 2 | 2 | 2 | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
Gmina Ińsko | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
Gmina Kobylanka | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
Gmina Marianowo | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
Gmina Suchań | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
Gmina Stara Dąbrowa | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
Gmina Stargard | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
miasto Stargard | 5 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | |
Powiat Stargardzki | 15 | 16 | 16 | 16 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | |
Szkoły w mieście Stargard łącznie | 13 | 18 | 18 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 16 | 16 | 16 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 |
Szkoły w powiecie łącznie | 47 | 58 | 56 | 53 | 53 | 51 | 50 | 49 | 49 | 49 | 49 | 48 | 47 | 46 | 44 | 44 | 43 | 43 |
Jeśli weźmiemy pod uwagę sumaryczną ilość placówek sprzed i po poprzedniej reformie, to widać, iż nie jest ona o wiele mniejsza. W stosunku do stanu sprzed poprzedniej reformy jednostki samorządu utrzymują o cztery placówki mniej, przy czym w samym mieście Stargard o 2 więcej. Ale np. Gmina Dolice zmniejszyła liczbę placówek o 2. Należy podkreślić, iż szacunkowa liczba uczniów uczących się obecnie w placówkach (gimnazjach i szkołach podstawowych) na terenie Powiatu Stargardzkiego to 11474, natomiast w 1998 roku 17471.
Uzasadnienia, które były ogłoszone jako powody reformy były bardzo ambitne: 1. Wyrównanie szans edukacyjnych dzieci z różnych środowisk (wiejskich i miejskich). 2. Upowszechnienie wykształcenia na poziomie średnim i zwiększenie na poziomie wyższym. 3. Zniwelowanie „analfabetyzmu funkcjonalnego” – zwiększenie nacisku na umiejętności i zrozumienie. Wyłonienie tzw. umiejętności kluczowych. 4. Wspomaganie naturalnego rozwoju ucznia – podejście podmiotowe. 5. Dostosowanie kształcenia zawodowego do zmieniających się potrzeb gospodarki rynkowej. 6. Dostosowanie systemu edukacji do zapisu Konstytucji oraz do reformy ustrojowej państwa. 7. Zmiany w systemie finansowania szkół – zwiększenie autonomii. 8. Zmiany w systemie oceniania uczniów: wprowadzenie oceny opisowej w kl. I-III, ocena wewnętrzna (standardy wymagań), cena zewnętrzna (testy kompetencji po kl.VI, testy preorientujące po gimnazjum, matura). 9. Zmiany w systemie awansu zawodowego nauczycieli.
Jak widać nie ma wśród tych argumentów wprost mowy o kwestiach ekonomicznych – którego jednak należy się domyślać w punkcie siódmym – dotyczącym zwiększenia autonomii. Według nas istotą tamtej reformy było umożliwienie organom prowadzącym szkoły, czyli w ogromnej większości gminom i powiatom obniżenie kosztów edukacji. Z jednej strony restrukturyzacja systemu oświaty pozwalała zlikwidować małe szkoły, które generowały wysokie koszty – z czego jak widać w powyższej tabeli skorzystały na naszym terenie Gmina Dolice oraz Gmina Stargard. Jednocześnie reforma ta umożliwiała zredukowanie liczby nauczycieli do poziomu odpowiedniego do wciąż malejącej liczby dzieci w szkołach. Nauczyciele zgodnie z Kartą Nauczyciela byli zatrudniani w trybie mianowania w danej szkole i ich zwolnienie jest najłatwiejsze przy likwidacji placówki (co automatycznie kończy mianowanie). Ponadto wprowadzenie awansu zawodowego zmniejszyło koszt zatrudnienia młodych nauczycieli – uzyskanie przez nich mianowania (dającego stałe zatrudnienie w danej placówce) wymaga przejścia dwóch etapów awansu zawodowego i zajmowało początkowo najmniej 3 lata obecnie 5. Niestety nie udało nam się dotrzeć do danych dotyczących zatrudnienia nauczycieli w latach reformy, aby określić zakres redukcji zatrudnienia nauczycieli. Z wywiadów z nauczycielami pracującymi w tamtym okresie wynika, iż redukcja dotyczyła przede wszystkim nauczycieli emerytów, a znaczna większość nauczycieli w wieku przedemerytalnym utrzymała zatrudnienie – choć często na gorszych warunkach w szkołach podstawowych lub nowo utworzonych gimnazjach. Zmiany w systemie i wymagania awansu zawodowego zmuszały wielu nauczycieli do uzupełniania kwalifikacji pedagogicznych i przedmiotowych. Obecny poziom zatrudnienia nauczycieli (pełno i niepełno etatowych w przeliczeniu na etaty) w szkołach podstawowych na terenie powiatu wynosi: 525,74 etatu, miasto Stargard: 277,37, zaś w gimnazjach odpowiednio: powiat: 275,70, miasto: 180,21. Wielkości te wahają się rokrocznie od kilku do maksymalnie kilkunastu procent.
Wynikiem poprzedniej reformy było jak wiadomo powstanie gimnazjów, których sposób funkcjonowania przez ostatnie 17 lat jest argumentem dla obecnego rządu do kolejnej reformy systemu edukacji. Chodzi o ogromne trudności wychowawcze oraz wysoki odsetek uczniów, którzy nie kończyli gimnazjum do osiemnastego roku życia, czyli do zakończenia obowiązku nauki. Wbrew intencjom uprzedniej reformy, gimnazja nie przyczyniły się do podniesienia poziomu edukacji. Z punktu widzenia psychologii rozwoju – wydzielano jako odrębną placówkę dla młodzieży, która znajduje się w bodaj najbardziej wymagającym wychowawczo okresie rozwoju. W wieku tym dominującą motywacją młodych ludzi staje się akceptacja grupy rówieśniczej, którą pozyskują oni dowolnymi sposobami, w tym niepożądanymi typu moda w klasie na nieuczenie się. W poprzednim systemie edukacji ten okres rozwoju był podzielony na dwa etapy szkolne – późna szkoła podstawowa i techniku, liceum lub szkołę zawodową, co znacznie ułatwiało prowadzenie procesów wychowawczych.
Uważamy, iż informacje powyższe warto uwzględnić przy ocenie zamierzeń reformatorskich obecnego rządu, szczególnie w kontekście stale malejącej liczby uczniów w szkołach.